Communicatie mag geen alibi zijn voor de mislukte strijd tegen zwerfvuil

Uit de Gemeentemonitor van 2020 blijkt dat 7 op de 10 Vlamingen zich regelmatig storen in zwerfvuil in hun buurt. Alleen snel rijden is een nog grotere bron van ergernis. In Limburg loopt de irritatie nog hoger op. Een enquête van iVox uit 2018 toonde aan dat meer dan 8 op de 10 Limburgers zich stoort aan zwerfvuil. Recente onderzoeken laten zien dat die ergernis er in heel Vlaanderen niet beter op wordt, en we hebben geen aanwijzingen om te geloven dat dat in Limburg anders zou zijn.

De zomer is traditioneel een periode waarin zwerfvuil piekt. Mensen leven vaker buiten, parken en pleinen stromen vol. Wie al eens een ochtendwandeling of een vroeg looptochtje maakt, is helaas al te vaak getuige van bergen blikjes, flessen en pizzadozen. Onderweg is het tegenwoordig slalommen tussen de mondmaskers die achteloos op de grond gedumpt zijn. Alsof we nog geen zwerfvuil genoeg hadden, zijn die er het laatste jaar ook nog eens bijgekomen.

Wie de problematiek een beetje volgt, weet dat we op onze limieten botsen bij de aanpak van zwerfvuil. De boetes zijn omhoog gegaan, de controles zijn opgedreven, er zijn beloningen uitgedeeld voor wie zwerfvuil opruimt, we zijn ondertussen aan onze 967^ste sensibiliseringscampagne toe. Maar het zwerfvuil én de ergernis erover blijven pieken. Het lijkt vechten tegen de bierkaai. Wat kunnen we in godsnaam nog ondernemen? Hebben we ondertussen niet alles al geprobeerd?

Nee, één ding nog niet. Misschien wel de meest voor de hand liggende oplossing hebben we na jarenlang rond de hete brij dansen nog altijd niet geprobeerd. Nederland heeft zonet, na grote plastic flessen, ook statiegeld ingevoerd op kleine plastic flesjes. Volgend jaar komt daar ook nog statiegeld op blikjes bij. Wegens succes verlengd en uitgebreid. Net als in andere landen die naar statiegeld grijpen en vaststellen dat het zowat het enige instrument is dat wél effectief blijkt tegen zwerfvuil. Omdat het de vervuilers raakt in hun portemonnee. In Vlaanderen is statiegeld zo’n beetje de olifant in de kamer geworden. Je kan hem eigenlijk niet negeren, maar we doen het toch.

Waarom wil een communicatiebureau het nu hebben over statiegeld? Moet de schoenmaker niet bij zijn leest blijven? Want wat heeft statiegeld nu te maken met communicatie? Wel, alles.

Als het gaat over zwerfvuil is een zoveelste communicatiecampagne negen op de tien keer het antwoord. Als communicatieadviseurs zijn wij natuurlijk de eersten om te hameren op het belang van campagnes en sensibilisering. Maar we zijn ook de eersten om in alle bescheidenheid toe te geven dat communicatie niet alles kan oplossen. Het is geen tovermiddel. In de strijd tegen zwerfvuil is communicatie jammer genoeg een gemakkelijkheidsoplossing geworden. Een excuus om het toch maar niet over die olifant in de kamer te moeten hebben. ‘We pakken zwerfvuil toch aan? Kijk maar, we hebben net een campagne gelanceerd?’

We zijn vandaag op het punt beland dat je de communicatie over zwerfvuil onmogelijk nog kan lostrekken van statiegeld. Er treedt campagnemoeheid op bij het grote publiek. Als je als overheid de voor de hand liggende oplossing om onduidelijke redenen niét durft gebruiken, riskeer je het draagvlak bij de stille meerderheid te verliezen. Communicatie werkt alleen als woorden en daden hand in hand gaan. Onderschat burgers vooral niet: ze ontmaskeren communicatiecampagnes die een gebrek aan daden maskeren. Die krijg je dan als een boemerang terug in je gezicht.

Door er jarenlang zo krampachtig mee om te gaan, is statiegeld van een maatregel tegen zwerfvuil uitgegroeid tot een symbool. Dat symbool bepaalt in de ogen van de publieke opinie of de overheid zwerfvuil écht ernstig neemt en wil aanpakken. Dat symbool bepaalt dus ook of communicatiecampagnes nog werken of nutteloos worden.